Dawne opactwo cysterskie w Lądzie nad Wartą zostało uznane za pomnik historii rozporządzeniem Prezydenta RP z dn. 17 czerwca 2009 (Dz.U. 2009 nr 104 poz. 861).

Dawne opactwo jest wybitnym przykładem założenia o cechach stylu gotyckiego i późnobarokowego oraz jednym z najcenniejszych zabytków sakralnych Wielkopolski, związanym ściśle z historią tego regionu. Ma jednocześnie szczególne znaczenie dla dziedzictwa kulturowego w skali całego kraju ze względu na wysoką rangę artystyczną obiektów znajdujących się w obrębie założenia oraz autentyczność i zachowanie historycznego wyposażenia.

Dzisiejsze oblicze opactwa jest świadectwem oddziaływania europejskich tradycji, stylów i środowisk twórczych. Pierwotny klasztor i kościół zostały gruntownie przebudowane w XVII i XVIII w. Z zachowanych reliktów średniowiecznych szczególną rangę mają kapitularz z ok. 1360 r. przykryty gwiaździsto-trójdzielnym sklepieniem wspartym na dziesięciobocznym filarze oraz polichromie o tematyce sakralno-świeckiej, z unikalną w skali kraju rozbudowaną sceną donacji, zdobiące oratorium św. Jakuba.

Najwyższą klasę założenia lądzkiego potwierdza także późnobarokowy kościół klasztorny, który swoją formę zawdzięcza rozbudowie prowadzonej od 1728 r. przez wybitnego architekta rzymskiego – Pompeo Ferrari – działającego na terenie Wielkopolski na przełomie XVII i XVIII w. Świątynia jest ostatnią i jednocześnie najlepszą realizacją sakralną tego artysty, silnie inspirowaną twórczością Francesco Borrominiego (zwłaszcza przykładem rzymskiego kościoła S. Ivo della Sapienza). W jej obrębie, Ferrari, w sposób mistrzowski połączył nowatorskie rozwiązania konstrukcyjne z istniejącymi już wcześniejszymi murami. Nad nawą kościoła o skomplikowanym centralno-podłużnym rzucie rozpostarł wielką kopułę wspierając ją na ośmiu filarach, zaś wnętrze czaszy optycznie zintegrował ze ścianami bocznymi kościoła.

Wystrój świątyni to kolejna cenna wartość opactwa. Projektował go Pompeo Ferrari oraz szereg innych artystów, wśród których znalazł się Adam Swach – twórca cyklu malarskiego o unikalnym na ziemiach polskich programie ikonograficznym zawierającym dzieje zakonu cystersów w Polsce i Europie. Wnętrza kościelne mają wysokiej klasy dekoracje malarskie i sztukatorskie oraz wyposażenie w postaci cennych ołtarzy barokowych, manierystycznych stalli, barokowego prospektu organowego.

Zarówno dzieje klasztoru, jak i architektura oraz wnętrza stawiają opactwo lądzkie w rzędzie najcenniejszych polskich zabytków. Szczególną wartością obiektu jest jego autentyczność. Klasztor został rozbudowany w stylu barokowym i w takiej postaci, z niewielkimi przekształceniami będącymi konsekwencją burzliwych dziejów, dotrwał do naszych czasów. Zachowały się nawet relacje z najbliższym i dalszym otoczeniem zabytku, Do dzisiaj dobrze czytelne są powiązania komunikacyjne z dawnym grodem kasztelańskim w Lądzie oraz z miejscowościami, które były własnością lądzkich cystersów, jak i z dawnymi ważnymi ośrodkami miejskimi.

 
Narodowy Instytut Dziedzictwa
www.nid.pl